Çinko vücudumuzun hayati pek çok mekanizmasında katkı sunan ve destekleyici özellik gösteren bir iyondur. Çinko, DNA çoğalma faktörleri için gerekli olan çinko parmak proteinlerinin oluşumunda gereklidir. T hücre aktive olması ve T-B hücre etkileşiminde önemli olan sinyal proteinlerinin yapısında yer alır. Çinko eksikliği immün yanıtta baskılanma, lenfopeni, dolaşımdaki T ve B hücre sayılarında azalma, nötrofil, monosit ve makrofaj göçünde bozulmaya yol açabilmektedir. T hücrelerinin normal fonksiyonları azalır, B hücrelerinde yok olması artar. Doğal öldürücü hücrelerin (NK) hücre sitotoksisitesinde azalmaya ve granülositlerin fagositozunda bozulmaya neden olmaktadır.
Çinko eksikliğinde timulin seviyesi azalmakta, immün sistem kimyasallarının seviyelerinde değişim gözlenmektedir. Lenfositleri etkileyen kimyasallardan sitokin düzeyleri azalırken iltihap yapan sitokin düzeyleri artmaktadır. Uzun süreli çinko eksikliği timüs bezinde küçülmeye, dalak ve lenf düğümlerinde T hücre eksikliğine, kemik iliğinde olgunlaşmış B hücrelerinde azalmaya yol açmaktadır. Ancak immün sistemdeki tüm bu negatif etkilerin çinko tedavisi ile geri dönüşümü mümkündür.
Yaşlılardaki düşük çinko biyoyararlanımı enfeksiyonlara direnci azaltır. Destek tedavi ile çinkonun fizyolojik seviyelere getirilmesi sonrasında enfeksiyonların azaldığı, yaşam süresinin arttığı gözlenmiştir. Gelişmekte olan ülkelerde çinko eksikliği sık görülen bir durum olup immünitede azalma enfeksiyonlarda artmayla karşımıza çıkar. Çinko desteğinde bulunulduğunda akut alt solunum yolu enfeksiyonları azaldığı gözlenmiştir.
Grip tedavisinde çoğu zaman semptomatik tedavi yeterli olmaktadır. Çinkonun virüsler üzerindeki etkisini viral zarf proteinlerinin yapısını bozarak ve epitel hücrelerinin membran yapısını koruyarak etki gösterdiği öne sürülmektedir.
2011 yılında Cochrane’nin sistematik çalışmasında soğuk algınlığı için en az 5 gün ve korunma amaçlı en az 5 ay süresince çinko verilen kişilerle rastgele, çiftkör plasebo kontrollü çalışmalar ile değerlendirilmiştir. Tedavi amaçlı çinko verilen 13 çalışmada (966 hasta) hastalık süresinde anlamlı azalma tespit edilmiştir. Hastalığın 7. gününde çinko verilen hasta grubu ile kontrol grubu arasında anlamlı bir fark olduğu görülmüştür. Bu çalışmanın başka önemli bulgusu da sağlıklı olan ve soğuk algınlığı olan bireylere çinko ilk 24 saatte verildiğinde hastalığın şiddetini ve süresini azalttığı tespit edilmiştir. Sağlıklı kişilere koruma amaçlı en az 5 ay boyunca çinko verildiğinde soğuk algınlığına yakalanma, antibiyotik kullanım oranlarını azalttığı anlaşılmıştır.
Plasebo kontrollü çalışmalarda akut dönemde alınan çinkonun hastalığın süresini ve şiddetini azalttığı, tedavi başarısını arttırdığı görülmüştür. Beslenme uzmanları ve hekimler tedavi sırasında çinko desteğini göz önünde bulundurmalıdırlar. Yapılan çok sayıda çalışmada, çinko desteğinin pnömoni sıklığını azalttığı gösterilmiştir.
Hücre içi çinko konsantrasyonunun arttırılması, poliovirüs ve grip virüsü de dahil olmak üzere çeşitli RNA virüslerinin çoğalmasını etkili bir şekilde bozabilir. 2010 yılında yapılan bir çalışmada Çinko ve PT (Pirition ionoforları) kombinasyonunun, hücre kültüründe “o dönemde izole edilmiş olan SARS-koronavirüs (SARS-CoV)” çoğalmasını engellediği gösterilmiştir.
2010 yılında 50.000 çocuğu kapsayan ve 10 rastgele kontrollü çalışmadan oluşan bir meta-analizde bir gruba 3 ay boyunca günlük veya haftalık olarak toplam dozu en az 70 mg çinko verilirken, bir gruba da plasebo verilmiştir. Bu çalışma sonucunda çinko verilen grupta alt solunum yolu enfeksiyonu daha az görülmüştür. Bu çalışmada alt solunum yolu enfeksiyonu tanısı hekim tarafından konulurken sık nefes alma ve anormal akciğer sesleri ile beraber en az bir bulgu daha (göğüste çekilme, nazal çekilme, ateş, siyanoz, letarji, konvülsiyon) dikkate alınmıştır ve çinko, alt solunum yolu enfeksiyonunu yaklaşık olarak %35 oranında azaltmıştır.
Çinkonun bronkopnömoniden koruma ve tedavideki etkinliği ile ilgili de bazı çalışmalar mevcuttur. Brooks WA. ve arkadaşlarının yaptıkları; yaşları 2-23 ay olarak değişen 270 vakayı içeren plasebo kontrollü bir çalışmada antibiyotiklere ek olarak günde 20 mg çinko verilmiştir. Çalışma sonucunda kontrol grubuna göre; çinko verilen grupta hastalığın şiddeti ve hastanede kalma süresi azalmıştır. Çinko eksikliğini gidermek birçok hastalıktan olduğu gibi alt solunum yolu enfeksiyonlarından da korunmayı sağlayacaktır.
REFERANSLAR
- Zinc and Sepsis Wiebke Alker Nutrients 2018, 10, 976 1-17
- Zinc Status and Autoimmunity: A Systematic Review and Meta-Analysis Alessandro Sanna Nutrients 2018, 10, 68
- Zn2+ Inhibits Coronavirus and Arterivirus RNA Polymerase Activity In Vitro and Zinc Ionophores Block the Replication of These Viruses in Cell Culture Aartjan J. PLoS Pathogens | www.plospathogens.org 1 November 2010 | Volume 6 | Issue 11 | e1001176
- Zinc supplementation for pediatric pneumonia Teeranai Sakulchit Vol 63: october • octobre 2017 | Canadian Family Physician 763-765